Đèo Ngang nằm trên dãy Hoành Sơn trùng trùng điệp điệp kéo ra tận biển, là ranh giới giữa 2 tỉnh: Quảng Bình và Hà Tĩnh. Đèo dài khoảng 6 km, đỉnh cao 256 m, án ngữ con đường thiên lý bắc nam.
Đất nước Việt Nam xinh đẹp trải dài từ Bắc vào Nam, có biết bao đèo dốc ngoằn ngoèo, hiểm trở, như thách thức bước chân con người. Qua Đèo Ngang vào một chiều tà ngày cạn, rồi dừng chân dứng lại ngỡ ngàng trước phong cảnh hữu tình nơi đây, chợt nhớ đến bài thơ mình được học năm nào: “Bước tới đèo Ngang bóng xế tà …”
Đèo Ngang cách thị trấn Ba Đồn 24 km, cách TP.Đồng Hới của tỉnh Quảng Bình 80 km. Theo sử ghi chép, năm 1833, vua Minh Mạng cho xây Hoành Sơn Quan trên đỉnh Đèo Ngang. Cửa Hoành Sơn cao 4 m, hai bên có thành dài 30 m, ở trên cổng đắp nổi ba chữ Hoành Sơn Quan. Hai phía hai cửa xẻ núi tạo thành 1.000 bậc thang lên xuống…
Năm 2004, hầm đường bộ xuyên giữa lòng núi Hoành Sơn với chiều dài 2.849 m hoàn thành đưa vào sử dụng. Từ đó, các phương tiện đi lại thuận tiện hơn nhiều khi leo đèo.
Đứng ở Hoành Sơn Quan mà ngắm về tứ phía, nhất là bắc và nam thì vô cùng thích thú bởi cảnh vật quá đẹp. Lúc ấy, bạn có cảm giác như đã chạm vào một chút giới bồng lai tiên cảnh.
Đèo Ngang là nơi dừng chân của không biết bao nhiêu tao nhân, mặc khách, vua chúa, tướng lĩnh…nhưng ấn tượng nhất vẫn là giai phẩm Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan.
Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà/Cỏ cây chen đá, lá chen hoa/Lom khom dưới núi tiều vài chú/Lác đác bên sông chợ mấy nhà/Nhớ nước đau lòng con quốc quốc/Thương nhà mỏi miệng cái gia gia/Dừng chân đứng lại trời non nước/Một mảnh tình riêng ta với ta.