Núi Thần Đinh nằm soi bóng bên dòng sông Long Đại, thuộc huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình. Hơn 200 năm qua, núi Thần Đinh đã “ngủ say” với những di tích lịch sử, văn hóa của người xưa còn lại. Mới đây, dự án “Bảo tồn sinh thái, tôn tạo di tích núi Thần Đinh” được thực hiện, và núi thần đang tỉnh giấc…
Đỉnh Thần Đinh nằm ở thôn Rào Đá, xã Trường Xuân, cách TP Đồng Hới 25km về phía nam và cách đường Hồ Chí Minh tại cầu Long Đại 3km. Núi có độ cao 405m so với mực nước biển.
Sách Ô Châu Cận Lục có viết: “Núi Thần Đinh tại xứ Thạch Giang, huyện Khang Lộc (Quảng Ninh). Tục truyền khi vua Lê chinh phạt Chiêm Thành đã sai lực sĩ quật đánh núi này, gọi cả các núi đều hướng về tây, riêng núi này quay lưng lại”, do đó núi Thần Đinh còn có tên khác là núi Bất Nghĩa.
Nui Than Dinh: Sách Đại Nam Nhất Thống Chí mô tả: “Núi đá cao chót vót, trên núi có chùa Kim Phong (chùa Non), cạnh chùa có đất rộng, trồng hoa; sườn núi có động sâu thẳm rộng rãi, cửa động hẹp phải nghiêng mình mà vào một hồi mới rộng. Trong động có hai tầng, đá xếp hệt như bàn ghế, có viên đá giống tượng phật, lại có thạch nhũ trùng điệp rũ xuống. Trước động về phía tả lại có một động, thạch nhũ trong động chỗ ẩn chỗ hiện, có chỗ như cái tàn vàng, có chỗ như hình voi; về phía hữu có hai động gọi là động Trống và động Chuông, trong ấy đá rũ xuống, gõ vào thành tiếng như chuông như trống nên gọi thế. Ngoài động có giếng đá (giếng Tiên) nước ngọt, không bao giờ cạn”.
Về ngôi chùa Kim Phong trên núi Thần Đinh, cũng sách Đại Nam Nhất Thống Chí viết rằng: “Chùa Kim Phong ở trên núi Thần Đinh, huyện Khang Lộc, không rõ dựng từ đời nào, sau trải loạn lạc bị bỏ hư. Năm Minh Mạng thứ 6 (1825) trụ trì là Trần Gia Hội dựng tạm chùa tranh, năm thứ 10 (1829) người địa phương là Lê Văn Trúc quyên triều tu bổ và lợp bằng ngói, vừa có một người địa phương đỗ thuyền ở trấn Nhật Lệ khi nhổ neo bắt được quả chuông bằng đồng đem cúng vào chùa”.
Truyền thuyết kể rằng: Thầy Ân Khả đã tu ở chùa này (chùa Kim Phong) từ năm 1694 (đời Lê Huy Tông, niên hiệu Chính Hòa, ứng với triều Khang Hy bên Trung Quốc), thầy là người đức độ tài trí, được tăng ni phật tử trong vùng yêu mến. Trước khi viên tịch, thầy cắt một ngón tay út bỏ vào tráp để lại cho chùa. Lạ thay ngón tay tươi mãi không hề bị thối rửa. Sau này thầy đầu thai vào một gia đình bên Trung Quốc và tái sinh trong hình hài vua Càn Long (1736-1796) (tương truyền vua Càn Long cũng bị thiếu mất một ngón tay út).
Vua Càn Long linh cảm tiền kiếp có duyên nợ với chùa non trên núi Thần Đinh bên Đại Việt nên đã gửi một quả chuông sang tặng, chuông có khắc mấy chữ “Thần Đinh chung”. Thuyền chở chuông vào đến cửa sông Nhật Lệ thì không may bị bão tố nhấn chìm. Sau này một ngư dân quê ở huyện Bố Trạch tên là Đặng Văn Tiên, trong một lần thả lưới đã bắt được quả chuông và đem cúng vào chùa Non trên núi Thần Đinh.
Không biết huyền thoại về quả chuông đồng do vua Càn Long tặng có thật hay không, chỉ biết rằng hiện nay quả chuông chùa Non trên núi Thần Đinh đang được treo ở chùa Phổ Minh, ở xã Đức Ninh, TP Đồng Hới.
Theo con đường xếp bằng đá gần 1.300 bậc của người xưa, chúng tôi leo lên núi Thần Đinh. Gần 200 năm trôi qua cùng với sự bào mòn của thiên nhiên, sự tàn phá của chiến tranh, nhưng trên núi Thần Đinh vẫn còn lại nhiều di tích. Ngôi chùa Kim Phong có tám gian, bây giờ chỉ còn lại những bức tường đá rêu phong. Ngôi miếu cổ linh thiêng đã bị sụt mất một góc. Giếng Tiên ngày xưa mà nay nước vẫn đầy ắp, trong xanh, ngọt mát. Động Trống, động Chuông vẫn huyền diệu những thạch nhũ hình phật, hình voi.
Đứng trên đỉnh Thần Đinh thấy rõ một vùng đất Quảng Ninh, Đồng Hới với các dòng sông Rào Trù, Rào Đá uốn mình lúc ẩn, lúc hiện dưới chân núi sau những rặng cây xanh. Dòng Đại Giang (Long Đại) mềm mại uốn mình dưới cầu Long Đại, về tận Quán Hàu và hòa vào dòng Nhật Lệ để tuôn vào biển Đông. Đường Hồ Chí Minh như một dải lụa trắng vắt ngang dòng sông làm cho cả vùng đất biến thành một bức tranh thủy mặc đầy sức sống.
Khách đến Thần Đinh tập trung vào dịp rằm, lễ, tế, khi tiết trời đất như giao hòa vào nhau. Thần Đinh nằm trong vùng đất thiêng được người dân địa phương gọi là “Đầu Mâu đa tiên, Thần Đinh đa phật”. Tục truyền, khi vua Lê chinh phạt Chiêm Thành đã sai lực sĩ quật đánh núi này, gọi cả các núi đều hướng về tây, riêng núi này quay lưng lại. Theo lý giải như thế nên Thần Đinh bị gọi là núi Bất Nghĩa do các núi ở Quảng Bình đều chầu về hướng nam, chỉ riêng Thần Đinh một mình quay về phía bắc, nên các vua chúa ở miền Nam buộc ngọn núi tội bất nghĩa.
Ngọn núi sừng sững, uy nghi cao vút. Điều kỳ lạ là trên đỉnh núi có một khu đất khá bằng phẳng, rộng rãi. Hiện vẫn còn dấu tích nền móng cũ nát trong những tán cây cổ thụ cũng như một ngôi cổ miếu ở đó. Theo sử sách thì đó là dấu tích của chùa Non. Có chuyện kể rằng một pháp sư đã tu ở chùa Non, trước khi viên tịch thầy cắt một đốt ngón tay út, ghi chữ “Đinh” lên đó rồi đặt vào đáy lư trầm trong chùa. Phần còn lại của ngón tay thầy ghi chữ “Thần” rồi đọc cho đệ tử chép hai câu thơ: “Tiền kiếp tử Thần Đinh/ Hậu kiếp sinh Càn Long vương” (Kiếp trước chết ở chùa Thần Đinh/ Kiếp sau sinh ra vua Càn Long). Kỳ lạ, đốt ngón tay bị cắt ra đó không hề phân hủy dù không được bảo quản gì. Mấy chục năm sau, vua Càn Long lên ngôi, ông cũng bị cụt mất một đốt ở ngón tay út. Nhà vua sai quân gia đúc một cái chuông đồng chở sang dâng tiến lên chùa. Nhưng khi thuyền vào cửa sông Nhật Lệ thì trời nổi giông tố nhấn chìm chiếc thuyền chở chuông. Một ngư dân chài lưới đã tìm thấy quả chuông vớt lên đọc được mấy chữ “Thần Đinh Tự chung” và “Càn Long phụng cúng” nên người này trao cho các sư ở chùa Non treo trong chùa.
Phong cảnh trên núi Thần Đinh bây giờ không khác gì nhiều so với được mô tả trong sách cổ. Vượt 1.260 bậc đá từ chân núi sẽ đến được bãi đất bằng phẳng trên đỉnh núi, nơi có dấu tích chùa cổ, miếu cổ. Điều thú vị là khung cảnh rừng nguyên sinh, chim muông đầy đàn, không khí trong lành trên đỉnh núi sẽ khiến con người trở nên thư thái, thoải mái, không vương vấn bụi trần. Quanh núi toàn đá vôi được phủ một màu xanh rong rêu do nước mưa chảy qua cây rừng lâu ngày tích tụ bám vào. Đá xếp chồng lên nhau thành từng ngọn, từng lớp liên tiếp, trong đó là những hốc, hang có thể trú ngụ. Có nhiều lớp đá khi gõ vào phát ra từng tiếng long bong rất thú vị.
Khi leo lên các bậc đá từ chân núi, ở mặt đông của núi là những thung lũng rộng lớn, thấp thoáng mái nhà ngói đỏ tươi, khung cảnh thanh bình của một làng quê miền sơn cước. Người người cất công lên núi Thần Đinh không chỉ để thưởng ngoạn cảnh sắc khí trời mà còn để tận mắt thấy giếng nước thần như lời truyền trong dân gian. Thực hư công dụng của nước ở giếng thiêng như thế nào thì không ai kiểm chứng. Gọi giếng nhưng chỉ là một hốc đá nhỏ, nhưng nước ở trong đó không bao giờ cạn dù hàng trăm người múc liên tục; nước cũng không hề chảy tràn ra ngoài. Dân gian đồn nhau, nước đó là nước thánh, tích tụ từ các long mạch thiêng trên đỉnh núi. Dùng nước để rửa mặt hay uống vào sẽ mang lại nhiều may mắn.