Hoành Sơn Quan, di tích lịch sử hào hùng, là điểm đến không thể bỏ qua khi du lịch Quảng Bình. Hãy đến đây, check-in và lắng nghe những câu chuyện lịch sử đầy ấn tượng.
Nằm trên đỉnh Đèo Ngang, ranh giới giữa Quảng Bình và Hà Tĩnh, Hoành Sơn Quan (thôn Vĩnh Sơn, xã Quảng Đông, huyện Quảng Trạch) là di tích lịch sử – kiến trúc thành lũy được xây dựng năm 1833 theo lệnh của Vua Minh Mệnh. Nơi đây cùng với Đèo Ngang đã chứng kiến những thăng trầm của lịch sử, trở thành địa danh lịch sử và du lịch quan trọng của Việt Nam.
Hoành Sơn Quan, điểm đến thu hút du khách khi khám phá Bắc Quảng Bình.
Khám phá vẻ đẹp hoang sơ của Bắc Quảng Bình, du lịch ngay hôm nay!
Lịch sử Hoành Sơn Quan
Hoành Sơn, tuy không hùng vĩ như dãy Giăng Màn, lại là một bức tường thành tự nhiên, phủ đầy rừng rậm, vắt ngang từ Tây sang Đông, bám vào bờ biển. Nó là ranh giới tự nhiên giữa Quảng Bình và Hà Tĩnh, từng là bức tường ngăn chặn quân Hán Hoa xâm lược. Hoành Sơn trở thành điểm nóng của cuộc chiến chống phong kiến phương Bắc, khi người Việt từ Lâm Ấp tiến quân ra Bắc, chiếm lĩnh vùng đất phía Bắc sông Lam, vượt qua cả dãy núi này. Kể từ các triều đại Ngô, Đình, Tiển Lê, đối thủ của người Việt ở phương Bắc không còn là Trung Hoa mà là Đại Việt. Những cuộc va chạm giữa hai nước, từ đó, đã dẫn đến sự kiện cắt đất dưới thời Lý, Trần, minh chứng cho tầm quan trọng của Hoành Sơn trong lịch sử.
-
Hoành Sơn Quan – Cổng trời Đèo Ngang
-
Hoành Sơn Quan, cổng trời Đèo Ngang
-
Hoành Sơn Quan, cổng trời Đèo Ngang.
-
Hoành Sơn Quan, cổng trời Đèo Ngang.
Từ thế kỷ II đến năm 1069, Hoành Sơn là biên giới tự nhiên giữa Việt và Chăm trong gần 10 thế kỷ, chứng kiến nhiều cuộc đụng độ quân sự giữa hai nước. Vào thời Lý, Trần và nhà Hồ, những cuộc chiến tranh liên tiếp nổ ra. Năm 1400, Hồ Quý Ly lên ngôi, lập ra nhà Hồ và thực hiện nhiều cải cách trên toàn quốc. Đặc biệt, đối với hai vùng Tân Bình và Thuận Hóa, nhà Hồ đã tiến hành những thay đổi quan trọng trong bộ máy cai trị.
Năm 1402, dưới thời Hồ Hán Thương, con đường từ Tây Đô đến Hóa Châu được trùng tu, dọc đường xuất hiện phố xá và trạm dịch phục vụ việc truyền tin, đưa thư. Đây là tuyến giao thông chính thức xuyên Nam- Bắc đầu tiên của nhà nước phong kiến Việt Nam, được gọi là Thiên Lỳ Cù. Sự kiện này được ghi dấu trong thơ của Bùi Tôn Trai với câu thơ: “Cổ thành Lâm Ấp trúc, lục lộ Tử An bình”, nhắc đến sự kết nối giữa thành cũ do người Lâm Ấp xây dựng và con đường được cải tạo bởi Tử An.
Trong suốt 125 năm, từ thời nhà Hồ đến nhà Mạc, Quảng Bình là chiến trường khốc liệt của các thế lực phong kiến. Dãy núi Hoành Sơn, với vị trí chiến lược quan trọng, đã trở thành điểm nóng của những cuộc tranh giành quyền lực. Nhận thức được tầm quan trọng của Hoành Sơn, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm đã tiên đoán: “Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân”, dự báo về vai trò then chốt của vùng đất này trong việc bảo vệ vương triều.
Năm Hoằng Định thứ 5 (1640), Nguyễn Hoàng, vị chúa Nguyễn đầu tiên, đã đặt tên Quảng Bình cho vùng đất thuộc phủ Tân Bình, thay đổi bản đồ hành chính hai xứ Thuận Quảng. Từ đây, cái tên Quảng Bình chính thức xuất hiện. Sau cuộc chiến tranh Trịnh – Nguyễn kéo dài 228 năm, đến năm 1786, Nguyễn Huệ đã xóa bỏ ranh giới sông Gianh, chấm dứt sự chia cắt, hợp nhất hai châu Nam và Bắc Bố Chính thành châu Thuận Chính.
Năm 1831, Vua Minh Mệnh đổi tên huyện Bố Chính thành Bố Trạch và nâng trấn Quảng Bình lên thành tỉnh Quảng Bình. Theo sách Đại nam Nhất thống chí, núi Hoành Sơn nằm cách huyện Bình Chính 42 dặm về phía Đông Bắc, giáp ranh với huyện Kỳ Anh, tỉnh Nghệ An. Dãy núi hùng vĩ này trải dài từ phía Tây, với những ngọn núi nhấp nhô chồng chất, kéo dài ra tận biển, tạo thành một bức tường thành đồ sộ.
Từ thời dựng nước, núi này thuộc về phía Bắc, được lấy làm ranh giới giữa hai miền Nam – Bắc. Đến thời Gia Long, dinh Quảng Bình được thành lập và giới hạn địa giới được thay đổi, lấy núi này làm ranh giới, phía Bắc thuộc Nghệ An, phía Nam thuộc Quảng Bình. Năm Minh Mệnh thứ 14, một cửa quan được xây dựng trên đèo để phòng thủ, khẳng định vai trò quan trọng của núi trong chiến lược quốc phòng.
Đèo Ngang – Hoành Sơn Quan không chỉ là minh chứng lịch sử hào hùng mà còn là điểm du lịch đầy tiềm năng của Quảng Bình. Nơi đây từng được mệnh danh là “cửa ngõ Trung Kỳ” bởi vị trí chiến lược quan trọng bậc nhất. Từ thời Nguyễn Hoàng, Hoành Sơn nhất đái đã được xem trọng; đường thiên lý Bắc Nam đi qua; Hoành Sơn Quan được xây dựng dưới triều vua Minh Mệnh (1833); trong kháng chiến chống Mỹ, Hoành Sơn Quan trở thành mục tiêu chiến lược mà đế quốc Mỹ tập trung đánh phá.
Dãy Hoành Sơn, với vị trí chiến lược quan trọng, là minh chứng sống động cho lịch sử hào hùng của đất nước. Nơi đây in dấu những vết hằn của thời cổ, cận, hiện đại, nhưng cũng nhanh chóng trở lại vẻ thơ mộng trữ tình vốn có, cùng nét cổ kính, u tịch của kiến trúc cổ. Cửa Hoành Sơn như tô điểm thêm cho dãy núi, khiến nó thêm phần hùng vĩ, cao đẹp và vững chãi.
Đèo Ngang không chỉ là địa danh lịch sử được ghi khắc vào biên niên sử, mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho thơ ca. Nơi đây không chỉ thuộc về Quảng Bình – Hà Tĩnh, mà còn là di sản chung của đất nước và con người Việt Nam. Bước đến Đèo Ngang khi bóng xế tà, ta không chỉ say sưa với vẻ đẹp hoang sơ “Cỏ cây chen lá đá chen hoa”, mà còn chìm đắm trong nỗi u hoài, trắc ẩn. Tiếng “cuốc cuốc” vọng về gợi nhớ một quá khứ đau thương, khi đất nước rơi vào cảnh nô lệ, lòng người đầy xót xa “Thương nhà mỏi miệng cái gia gia”.
Đèo Ngang không chỉ là nơi giao hòa giữa thiên nhiên và con người, mà còn là minh chứng cho tình yêu đất nước, thương nòi hòa quyện với tình cảm dành cho cây cỏ, núi sông. Từ “Một mảnh tình riêng ta với ta” không chỉ là nỗi cô đơn của thi nhân, mà còn ẩn chứa một tình yêu cao cả, một tâm hồn hướng về đất nước, về những giá trị thiêng liêng.
Đèo Ngang – Hoành Sơn Quan: Nơi lịch sử và thiên nhiên hòa quyện, hứa hẹn tiềm năng du lịch hấp dẫn.
Đèo Ngang, với vẻ đẹp hoang sơ, từng là điểm dừng chân đầy hoài niệm, nay lại rực rỡ sắc màu, trở thành điểm du lịch hấp dẫn. Từ dấu ấn lịch sử, văn hóa, Đèo Ngang – Hoành Sơn Quan đang khẳng định vị thế là quần thể di tích – danh thắng tiềm năng, góp phần tô điểm thêm cho bức tranh du lịch Quảng Bình và cả nước.
Cửa Hoành Sơn, theo tư liệu cổ, được miêu tả là một cửa ải hiểm trở, nằm trên dãy núi Hoành Sơn, nơi tiếp giáp giữa Quảng Bình và Hà Tĩnh. Núi cao, biển lớn, tạo nên một vị trí chiến lược quan trọng, được ghi nhận trong Đại Nam thực lục – chỉnh biên – đệ nhị kỷ tập XII. Mặc dù tư liệu về Hoành Sơn Quan không nhiều, nhưng mỗi dòng chữ đều toát lên giá trị lịch sử vô cùng to lớn.
Du khách checkin tại Hoành Sơn Quan
Cửa ải hiểm trở, tọa lạc trên đỉnh núi, được bao bọc bởi bức tường đá đồ sộ, dài 11 trượng 8 thước, cao 5 thước. Phía trước, một lối vào duy nhất được mở ra, hai bên là những bức tường chắn, xây dựng theo thế núi, bên trái dài 36 trượng, bên phải dài 39 trượng, độ cao thay đổi thất thường từ 3,4 thước đến 5,6 thước. Một trại lính ba gian được dựng lên bên trong, trở thành nơi đóng quân cho 300 biền binh được chiêu mộ từ Quảng Bình và Hà Tĩnh. Đoàn Văn Phú, Thự thị lang Bộ công, được cử làm đốc công công trình. Trước khi lên đường, nhà vua dặn dò: “Nay Nam, Bắc một nhà, bốn phương thanh bình, các cửa ải Quảng Bình, Vũ Thắng hiểm yếu, đủ để yên tâm.”
Cửa ải Hoành Sơn, vốn chỉ là một đồn phân phòng để xét hỏi quân gian, nay lại càng thêm trọng trách. Phải xét kỹ hình thế, trù tính việc làm sao cho đỡ tốn kém. Sau khi thấy Bộ công quá bận, chúa Nguyễn đã sai thự Bố Chính Quảng Bình là Trần Văn Tuân chuyên coi mọi việc, đồng thời vời Phú về. Chỉ trong vòng một tháng, công trình hoàn thành, phái một suất đôi và 20 lính Quảng Bình đến đóng giữ, luân phiên thay phiên mỗi tháng một lần. Theo Đại Nam nhất thống chí (Phần cửa quan và Tấn sở), cửa Hoành Sơn Quan nằm ở Đèo Ngang, về phía Bắc huyện Bình Chính. Cửa quan được xây bằng đá, đài cao 11 trượng 8 thước, cao 5 thước, chính giữa là cửa quan. Hai bên tả hữu được đắp tường dài 75 trượng, cao 4 thước, mặt tả, hữu và mặt sau diễn tường dài 12 trượng 2 thước. Công trình được xây dựng từ năm Minh Mệnh thứ 4.
Hoành Sơn Quan, được khởi công xây dựng vào năm Minh Mệnh thứ 14 (1833), là một công trình vững chắc tọa lạc trên núi. Sử dụng đá núi làm vật liệu chính, cửa ải được thiết kế với một lối vào chính, hai bên là tường ngăn vững chãi, bên trong là khu vực đóng quân. Công trình được hoàn thành trong vòng 1 tháng bởi 300 người thợ dưới sự chỉ huy của Thự Bố Chính Trần Văn Tuân. Sau khi hoàn thành, 20 lính Quảng Bình luân phiên canh gác, bảo vệ cửa ải.
Nằm trên con đường thiên lý Bắc Nam, Hoành Sơn Quan là minh chứng cho lịch sử hào hùng của dân tộc. Nơi đây từng là một phần của Lũy Hoàn Vương, một công trình phòng thủ kiên cố. Vua Minh Mệnh, vị vua đầu tiên của triều Nguyễn đã cho xây dựng cổng Hoành Sơn, mang dáng dấp của những cổng lớn ở kinh thành Huế, tô điểm thêm vẻ uy nghiêm cho vùng đất này. Dù đã hơn 180 năm, Hoành Sơn Quan vẫn sừng sững giữa thời gian, như một lời nhắc nhở về quá khứ oai hùng và tinh thần bất khuất của cha ông.
Bí quyết kỹ thuật kiến trúc trong xây dựng thành, ải thời Nguyễn mang giá trị to lớn trong nghiên cứu thiết kế, xây dựng, đặc biệt là về vật liệu (gạch, chất kết dính, thiết kế độ vòm…). Việc tìm hiểu kỹ thuật này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về quá trình xây dựng thành, ải mà còn là nguồn tư liệu quý giá cho việc nghiên cứu lịch sử phát triển thành, ải của Việt Nam, góp phần làm sáng tỏ lịch sử Quảng Bình.
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Hoành Sơn Quan – Đèo Ngang trở thành mục tiêu đánh phá ác liệt của đế quốc Mỹ. Hàng ngàn tấn bom đạn đủ loại được chúng dội xuống nơi đây, nhằm ngăn chặn sự chi viện của miền Bắc cho công cuộc giải phóng miền Nam.
Ngày nay, Hoành Sơn Quan là một phần của quần thể di tích danh thắng Đèo Ngang, bao gồm cả Lũy Hoàn Vương, Đình Vĩnh Sơn, đảo Hòn La, đến Thánh mẫu Liễu Hạnh, bải tắm Quảng Đông, Vũng Chùa Đảo Yến… Cụm di tích này mang giá trị lịch sử to lớn, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế du lịch của Quảng Bình.
Khám phá Hoành Sơn Quan hùng vĩ trên đỉnh Đèo Ngang cùng chúng tôi! Chuyến tour một ngày đưa bạn trải nghiệm vẻ đẹp hoang sơ của miền Bắc Quảng Bình.